100% Noord-Italië by mo'media

zeker doen eten & drinken O Verona, Il Desco > 56 O Het Gardameer, Cascina Capuzza > 70 O Bozen, Zur Rose > 91 O Orta San Giulio, Villa Crespi > 124 O Milaan, Cracco-Peck > 124 met de kids O Het Gardameer, Gardaland en Canyoning > 64, 67

O Bozen, wandeltocht Oberbozen > 87 O Ravenna, Mirabilandia > 98 O Genua, Aquarium > 139 O Toirano, Druipsteengrotten > 145 Kunst O Venetië, Galleria dell’Accademia &

de Peggy Guggenheim Collectie > 32, 33

overnachten O Venetië, Danieli > 38 O Montagnana, Rocca Alberi > 56 O De Dolomieten, Talschlusshütte > 90 O Bozen, Schloss Korb > 90 O Milaan, Villa Serbelloni > 123 shoppen O Venetië, Merceria > 30 O Het Gardameer, Il Leone > 71 O Bologna, Via Clavature/Drapperie > 95 O Milaan, Quadriletero d’Oro > 113 O Turijn, Eataly > 135

O Padua, Capelli degli Scrovegni > 53 O Ravenna, Nachtmozaïeken > 100 O Milaan, Pinacoteca di Brera > 115 O San Remo, Bussana Vecchia > 144 de natuur in O Bozen, Bletterbachschlucht > 87 O De Dolomieten, Drei Zinnen > 88 O Nationaal Park Gran Paradiso, Valnontey > 133

O Nationaal Park Cinque Terre > 142 O Dolfijn- en walvistochten aan de Rivièra > 144

Cafés en wijnbars O Venetië, Caffè Florian > 26 O Triëst, Antico Caffè San Marco > 77 O Bologna, Cantina Bentivoglio > 106 O Ferrara, Al Brindisi > 107 O Turijn, Caffè Mulassano > 129

Inhoud voorwoord 5

O...................O..O..O..O..O..O..O..O..O..O

over noord-italië Noord-Italië nu 6 De laatste Italiaan 8 Voetbal, opera en feesten 10 Hippe Italianen 12 Met volle teugen 13 Etiquette 14 Italië verenigd 16 Belangrijke jaartallen 18 Paradijs op aarde 20

VENEtië 23 VERONA en de povlakte 43 het GARDAmeer 59 de adriatische kust 73 DE DOLOMIeTen 81 BOLOGNA en EMILIA-ROMAGNA 93 MILAaN, BERGAMO en de meren 109 TURIjN en VALLE D’AOSTA 127 De RIVIèRA 137 PRAKTISch 149 Voor vertrek 149, Reis en aankomst 151, Vervoer 153, Praktische info 155, In geval van nood 156, Agenda 157, Overnachten 158, Eten & Drinken 159, Shoppen 160, Activiteiten 161.

100% actief 162 woordenlijst 164 index 166

voorwoord SCÈNE 1: ‘Prego’, zegt de ober, terwijl hij een ombra op tafel zet, een glas koele witte wijn. Er wordt een viool gestemd, een pianist bladert in zijn muziek en een man met een mondharmonica zet zijn zonnebril recht. Het kwintet maakt zich klaar in de schaduw van de overkapping die zich vanaf de vier meter hoge bogen over het San Marcoplein uitstrekt. Ik geniet volop van de zon. Vanuit mijn stoel bekijk ik de vier bronzen paarden van de San Marcobasiliek. Prachtig, met zijn marmeren koepels, zuilen en mozaïeken. Music, Maestro. SCÈNE 2: Stracciatella, fragola, cioccolato en nog veel meer smaken. Kinderen staan met open mond te kijken naar het ijs in de vitrine. In gedachten zien ze zichzelf waarschijnlijk al smullen van een hoorntje met een toren van bolletjes erop. Volwassenen rennen onhandig over het gloeiend hete zand om verkoeling te vinden bij de Adriatische Zee. Kleine kinderen bouwen zandkastelen in de branding. SCÈNE 3: Grüss Gott en Zum Wohl hoor je overal bij Hopfen & Co. op de Obstplatz in Bozen. Hier kun je een ongefilterd Boznerbiertje krijgen met een lekkere schuimkraag. De kinderen krijgen een spezi (frisdrank met cola en limonade). Wat kun je je nog meer wensen na een wandeltocht in de bergen? De Rittner Horn bereik je via kabelbanen en

zo, ik zi e e r w e e r pi e kfi j n g e t r im d u it. n e t een m arcusleeuw

smalspoortreintjes. Geniet van prachtige uitzichten over de bergen van de Dolomieten. Umberto Eco heeft ooit gezegd: ‘Een reis naar Italië is altijd een ontdekkingsreis; je zult zien dat er niet één maar meerdere soorten Italië bestaan.’ Noord-Italië heeft ondanks zijn vrij kleine oppervlakte enorm veel te bieden. Al na een paar uur rijden bevind je je in een totaal ander landschap. Van de besneeuwde toppen, steenbokken en bergmarmotten in Gran Paradiso tot de boulevards met palmbomen in San Remo of de pastelkleuren in Portofino. Van de heuvels van Cinque Terre met hun terrassen en steile paadjes tot de 35 kilometer lange wandelgalerijen van Bologna en de stadsmuren van de mini-republiek San Marino. Van de romantische steegjes en gondels in Venetië tot de Amaronewijnranken in Valpolicella of een opera van Verdi in het Romeinse amfitheater in Verona. Er zijn ook culturele verschillen. In Valle d’Aosta en delen van Piemonte merk je Franse invloeden. In Zuid-Tirol heerst een Alpensfeer en in de omgeving van Triëst zien de mensen er weer anders uit door de Slavische invloeden. Een gebied vol afwisseling. In Noord-Italië genieten de mensen van het leven. Het gebied staat bekend om zijn kunst en cultuur, om zijn mode en design en natuurlijk ook om zijn opera, voetbal, kale bergtoppen en groene dalen. Daarbij is er volop zon en strand. Kortom, genoeg om van te genieten. O Preben Hansen

V OOR W OORD

Noord-Italië Nu Italianen zijn dol op complottheorieën. Het probleem is alleen dat ze meestal nog waar zijn ook. Jarenlang waren de Italianen ervan overtuigd dat er iets flink mis was met een aantal scheidsrechters. Vooral in cruciale wedstrijden met ‘De Oude Dame’ Juventus uit Turijn namen de scheidsrechters vaak vreemde beslissingen. Merkwaardig genoeg vielen die altijd in het voordeel van Juventus uit. In 2006 werd bekend dat Luciano

cratie die zelfs de meest simpele diensten niet zonder morren kan uitvoeren. Daarom is het niet verwonderlijk dat Italianen nooit veel vertrouwen hebben gehad in politici, bureaucratie en de regering. Er is een enorme behoefte aan zelfbestuur voor de verschillende regio’s en een grotere vrijheid. In het dagelijks leven zijn ze afhankelijk van familie en vrienden; dit is altijd al zo geweest. Een netwerk is het belangrijkste, ook als je bijvoorbeeld op zoek bent naar werk.

DE ITALIANEN ZIJN HEEL INNOVATIEF EN INVENTIEF, ZONDER TE VEEL IN TE LEVEREN OP KWALITEIT EN AMBACHTELIJKE TRADITIES. Moggi, de directeur van Juventus, jarenlang steekpenningen had gegeven aan scheidsrechters en de mensen die de scheidsrechters toewezen aan de wedstrijden.

weinig vertrouwen

In Italië kijken ze niet op of om van een schandaal. Ze hebben te kampen gehad met geheime elitegenootschappen, corrupte politici, georganiseerde criminaliteit door de maffia, een moeizaam, onbetrouwbaar rechtsapparaat en een inefficiënte bureau6

o v e r n o o r d - ita li ë

het italiaanse wonder

Noord-Italië heeft zich ondanks de incompetente regering in Rome ontwikkeld tot een van de rijkste gebieden in Europa. Sinds de Tweede Wereldoorlog is dit gebied de economische drijfkracht geweest voor ‘het Italiaanse wonder’. Italië is daardoor nu de nummer acht van de grootste indrustriestaten, op de voet gevolgd door Rusland en Brazilië. Ambachtelijke tradities spelen een belangrijke rol in het Italiaanse erfgoed. Ambachtelijke producten zoals kaas, worst, brood, wijn, ijs,

I n B u r a n o b i j v e n e ti ë w o r dt d e va n g s t va n d e dag s ch o o n g e m a a kt. I n M il a a n wacht i e d e r e e n o n g e d u l d ig o p d e vi s s e r s b ot e n .

bloemen, meubels, sieraden of keramiek hebben een hoge status. Italianen zijn heel innovatief en inventief, zonder te veel in te leveren op kwaliteit en ambachtelijke tradities. Toch rijst binnen en buiten Europa de vraag of Italië wel klaar is voor de internationalisering. Als enige land in Europa heeft

Italië namelijk een enorm aantal kleine en middelgrote bedrijven die vaak in handen zijn van een familie. Deze familiebedrijven hebben geen rijke aandeelhouders achter zich. Italianen hebben een groot aanpassingsvermogen, maar zijn ze opgewassen tegen de stijgende concurrentie uit Azië? O

Noord-ItaliË in het kort Inwonertal: 27 miljoen (heel Italië 58 miljoen) Oppervlakte: 120.000 km2 (heel Italië 301.000 km2, NL 41.528 km2 en) Hoogste berg: Mont Blanc 4810 m, Monte Rosa 4637 m (NL Vaalserberg 322 m) Grootste meer: Gardameer 370 km2 Langste rivier: Po 652 km BNI per inw: (koopkrachtstandaard) 20.244 euro (NL 27.081 euro) Staatsschuld/BNI: 106% (NL 39%) Belangrijkste handelspartners: Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, en de VS Belangrijkste export: machines en apparatuur, auto’s, electronica, kleding, schoenen

Inflatie: 2% per jaar (NL 2,5%) Staatsvorm: Het parlement bestaat uit twee kamers: De Senaat (322 leden) en Het huis van afgevaardigden (630 leden). President: Door het parlement en regionale afgevaardigden voor zeven jaar verkozen. Premier: De premier en de regering worden officieel door de president benoemd, maar in werkelijkheid door het parlement. Administratieve indeling: Italië is opgedeeld in twintig regio’s met een eigen parlement. Er zijn vijf autonome regio’s: TrentinoZuid-Tirol, Friuli-Venezia Giulia, Valle d’Aosta, Sicilië en Sardinië. Werkeloosheid: 4% (Midden-Italië 6%, Zuid-Italië 12% en NL 4%)

N o o r d - I TA L I Ë NU

V E N E T I Ë K I J K O P : W W W.T U R I S M O V E N E Z I A . I T B E ZO E K : D O G E N PA L E I S P R O E F: B E L L I N I - CO C K TA I L

VENETIË

M E T A L L E E N E E N R I J B E W I J S KO M J E E R N I E T A LT I J D I N V E N E T I Ë .

tobrug, op de markt en tussen de blinkende merkartikelen in de straatjes van Merceria. Als het je allemaal te veel wordt, doe je het masker van een pestdokter op, met zijn enorme snavel en ronde bril. Je zoekt de onbekende hoekjes op van het kerkhofeiland San Michele, in de pestkerk Santa Maria della Salute of in het joodse getto. Jonge stelletjes hebben geen masker nodig. In de meest romantische stad ter wereld beleven ze, wiegend in gondels door de smalle kanalen, duizend jaar duizelingwekkende grootsheid – en het onvermijdelijke verval dat daarop volgde. Venetië is als een open boek dat voor iedereen opengevouwen ter inzage ligt. Niets blijft verborgen, zelfs niet de donkerste bladzijden. Venetië is uniek. Waar anders rukken politiekorps en ambulance uit per speedboot? Waar anders stappen mensen ’s morgens in een boot om naar het werk te gaan? Waar anders vind je een stad zonder auto’s? VENETIË

Velen zouden graag ooit eens het carnaval in Venetië meemaken, maar eigenlijk is er elke dag wel iets bijzonders te beleven. Venetië is altijd een feest voor oog en ziel, en altijd klaar voor wat commedia dell’arte. Kies zelf je masker uit. Meng je als de pientere Harlekijn en Columbine tussen de adel in het Dogenpaleis of pep de geestelijkheid wat op in de San Marcobasiliek. Of doe, net als de geleerde Dottore Balanzone, een zwarte dokterscape met kraag om. Met een driehoekige hoed maak je je ensemble compleet. Gedraag je vervolgens als een kunstkenner in de Gallerie dell’Accademia of in de Peggy Guggenheim Collectie. Of trek rode kleren aan met een zwarte cape over je schouders, net als de krenterige koopman Pantalone, en doe goede zaken op de Rial-

In Caffè Florian op het San Marcoplein – tussen de fresco’s en spiegels – reis je zo terug naar het jaar 1756; naar het moment waarop superlover Casanova daar even op adem kwam na zijn geslaagde vlucht uit de gevangenis in het Dogenpaleis. Venetië is een tijdmachine. Toets het jaar 1200 in voor haarscherpe Byzantijnse mozaïeken, en 2009 voor de gecompliceerde, moderne beeldtaal van de Biënnale.

Cri

Caste

tom

Erbe

bo m

di so ra

ab br i

l va

lo a eo eri rs zz Fre

tta

2 Piazza San Marco

Figher ica

on Can

Albanesi

roli

o eri i rn Fo ecch ia ar Sp ad Sp ria rce Me

lle

Fuseri

zer

Fru

r be

z Fre

lli va Ca

lva

Campo Manin

5 3 6

st Ve

ise

S. Zaccaria

ise

arzo

22 M

etto

h Trag

o ott

res

Rid

Viale

la Val

VENETIË

ria Sa

ada izz Sal . Luca S

La Fenice

rce

Campo Fava

Chiesa

Campo S. Maria Formosa

do on o M Nov

Rasse

zin

n bo

Sali zza da S. L o

ngo

rro

Ba rto lom eo

Bo rg ol o

tine

Rialto

Vi ta en

Mar

Carm inati

Pinde mon te

lva sia An to ni

io va nn i

ﬁc

am nd Fo

Scale

tta

na on ue e ad n M nq Ci rio Stu diso ra Pa ro est Silv

ga Ru

n io ill

ga 9 O

Dose

Campo Giovanni e Paolo

lli

sos

S. Marco

Omgeving San Marcoplein 0

80 100 m UBQ

1 Piazzetta San Marco. 2 San Marcoplein. 3 Campanile. 4 Caffè Florian. 5 San Marcobasiliek. 6 Dogenpaleis. 7 Museo Correr. 8 Rialtobrug. 9 Markt Ruga Degli Orifici. Groente- en vismarkt. q Winkelstraatjes Merceria. IN DIT HOOFDSTUK

Het San Marcoplein is het middelpunt van Venetië. Rondom San Marco liggen de beroemdste bezienswaardigheden: de San Marcobasiliek, het Dogenpaleis en de Campanile. De wijk ten noorden van het plein leidt door de gezellige winkelstraatjes van Merceria naar de Rialtobrug en een markt met sieraden, maskers en prullaria, en naar een kleurrijke vlees-, vis- en groentemarkt. Mooie boottochten maken en eilandhoppen is als balsem voor de ziel tijdens een reis naar Venetië. Verkeerschaos op het Canal Grande en prachtige paleizen. Gondels in de kanalen. En natuurlijk een boottochtje naar het glaseiland Murano en de kleurrijke huismuren van Bu24

VENETIË

rano. Voor de artistieke hoogtepunten moet je vooral naar de Gallerie dell’ Accademia, maar er zijn veel meer plaatsen met kunst die de moeite waard zijn om te bezoeken. Na een hete, hectische dag droomt iedereen van een Venetië zonder toeristen. Dat bestaat ook, bijvoorbeeld in het joodse getto en op het eiland Giudecca.

RONDOM SAN MARCO PIAZZETTA SAN MARCO 1

De stralen van de ochtendzon geven alles een prachtige gloed. Water klotst tegen zwarte gondels met blauwe dekzeilen, vastgemaakt Plattegrond p. 24

aan dikke palen. De lichtrode, massieve muren van het Dogenpaleis zwevend boven twee galerijen met marmeren zuilen in een prachtige Venetiaans-gotische stijl. Daar tegenover de bibliotheek in renaissancestijl. Op de achtergrond de koepels van de San Marcobasiliek en de Klokkentoren, terwijl de vrijstaande Campanile het plein domineert. De Franse keizer Napoleon heeft de toegang tot het San Marcoplein wel eens ‘de elegantste huiskamer van Europa’ genoemd. Een mooiere plaats om gasten te ontvangen kun je je inderdaad niet voorstellen. Je komt er met de waterbus. Je moet nog wel eerst langs de duivenvoerverkopers en de rij voor de basiliek voordat je op het eigenlijke plein bent. 1 of 82.

SAN MARCOPLEIN 2

VENETIË ZINKT Dit is oud nieuws. In de loop van de laatste honderd jaar is Venetië 23 cm gezonken, ten opzichte van de zee (die tegelijkertijd 11 cm is gestegen). Hierdoor zijn er steeds vaker overstromingen. Nieuw is wel dat men er nu echt wat aan probeert te doen. De oplossing heet mose, een muur tussen Venetië en de zee waarbij lucht in grote containers onder water wordt gepompt als dat meer dan 100 cm stijgt. Hierdoor komen de containers boven drijven en vormen ze een lange barrière tussen de zee en de lagune. Mose is waarschijnlijk in 2011 klaar.

Plattegrond p. 24

DE SAN M ARCOBA SILIEK, DUIVEN EN KL APZO E N E N H O R E N B I J E L K A A R .

Aan drie kanten wordt het San Marcoplein harmonisch geflankeerd door een aantal openbare gebouwen. Slechts een gebouw past niet in het uniform gestileerde geheel van galerijen, zuilen en standbeelden: de Klokkentoren (Torre dell’Orologio). Die werd puur voor de sier in 1506 gebouwd. Een poort onder de Klokkentoren leidt naar de drukke winkelstraatjes van Merceria ( 30). Boven de poort zit een grote, blauwe wijzerplaat met dierenriemtekens, die ook de tijd aanwijst. Daarboven een standbeeld van de Maagd Maria. Rond Hemelvaart en Driekoningen wordt de poort geopend, komen de drie koningen naar buiten en buigen zij voor de Maagd Maria. Helemaal bovenin zie je het symbool van Venetië: de gevleugelde Marcusleeuw. Boven op de toren staan twee bronzen standbeelden van Moren die de uren op de klok slaan.

CAMPANILE 3

Een mooier uitzicht dan deze over het Venetiaanse labyrint van steegjes en kanalen is er niet. Een lift zorgt ervoor dat iedereen zonder problemen boven komt. Je hoeft trouwens niet bang te zijn dat de toren instort. Zoals je op veel foto’s van Venetië kunt zien: de 99 meter hoge toren staat weer stevig na het onRONDOM SAN MARCO

VENETIË

Verliefde stelletjes en echtparen van alle leeftijden geven elkaar spontaan een zoen. Kinderen dartelen in het rond – sommigen schreeuwen enthousiast met een duif op hun arm of in hun haar. Het plein heeft iets betoverends. Komt dat door de San Marcobasiliek met zijn koepels, de mozaïeken en zijn sfeer van het verdwenen Byzantijnse Rijk? Of komt het door de lieflijke tonen van de orkestjes die voor de gasten van Caffè Quadri en Caffè Florian spelen? Zijn het de bubbeltjes in de prosecco en het hartvormige cacaoschuim op de cappuccino? Of is het gewoon zalig om geen auto’s en scooters te horen? De sfeer is in ieder geval authentiek en plechtig. Zelfs de geroofde botten van de evangelist Marcus kraken tevreden.

VENETIË

H . M A R C U S E N Z I J N S Y M B O O L , D E G E V L E U G E L D E L E E U W, S I E R E N D E FA Ç A D E .

geluk in 1902. In dat jaar begaven de heipalen het en zakte de toren plotseling in elkaar. Gelukkig raakte niemand gewond – alleen de kat van de bewaker had een ongelukkige plaats uitgekozen om muizen te vangen. De toren is weer opgebouwd als een exacte replica van het origineel uit de 16e eeuw. De eerste toren stond er al rond 900, maar is in de loop der tijd vaak verbouwd. Vanuit de toren hebben alle vijf klokken een duidelijke boodschap: aan het werk, etenstijd, naar huis, senaatsvergadering en... executietijd! Op het groene dak staat een verguld standbeeld van de aartsengel Gabriel. De balkonuitbouw (logetta) aan de voet van de toren is in de 16e eeuw gemaakt door Jacopo Sansovino en deed dienst als wachtpost en als vergader- en dicussiecentrum Dgl 9-19, jul-aug 9-21, nov-mrt 9.30-16, 6 €.

CAFFÈ FLORIAN 4

Kleine salons met deuren die naar het San Marcoplein leiden. Het interieur met kleurrijke fresco’s en spiegels in weelderige, vergulde baroklijsten is sinds de opening in 1720 niet veranderd. Casanova en ontelbare andere beroemdheden waren hier te gast; het is de perfecte plaats voor een kop dampende chocolademelk op een koude dag. ’s Zomers kun je maar beter uit de buurt blijven van het orkestje, dat onder andere Vivaldi op zijn 26

VENETIË

repertoire heeft staan. Wanneer het speelt, komt er automatisch 5 euro (per persoon!) bij op de rekening. Als je er dan toch al zit, blijf je maar lekker lang luisteren en van het uitzicht genieten.

SAN MARCOBASILIEK 5

Vier vurige, bronzen paarden sieren de hoofdingang van de San Marcobasiliek – in alle opzichten een ongewone basiliek in West-Europa. Het is een soort schatkist met trofeeën van het zeevarende Venetië. De paarden zijn buit gemaakt tijdens de plundering van Constantinopel in 1204. De basiliek werd in 832 gebouwd om het lichaam van Marcus te kunnen onderbrengen. In de 11e eeuw werd begonnen met de bouw van de huidige kerk. Vanaf het begin kreeg hij een Byzantijns uiterlijk. Zijn unieke uiterlijk heeft hij te danken aan de combinatie van oosterse stijlelementen met onder andere romaanse en gotische architectuur. In de kerk zorgt de zwakke verlichting ervoor dat de bezoeker zijn contouren verliest en daarmee ook zijn individualiteit en zijn betekenis in relatie tot het goddelijke. Het meeste licht komt binnen door de vijf grote koepels boven het grootste deel van het schip (in de vorm van een Grieks kruis met armen van gelijke lengte). De ruimte is overal bekleed met marmer en mozaïeken Plattegrond p. 24

DOGENPALEIS 6

Het Witte Huis in Washington en 10 Downing Street zijn armzalige optrekjes in vergelijking met waar Venetië zijn doge onderbracht. Hij woonde in het Palazzo Ducale, waar tegelijkertijd ook de regering van de republiek en de rechterlijke macht zetelden. Het prachtige Dogenpaleis heeft een elegante buitenkant: onderaan zuilengangen en daarboven massieve muren. De talrijke kamers in het gebouw hebben door de eeuwen heen heel wat verschillende functies gehad. De begane grond werd vooral gebruikt als kantoor, de eerste verdieping voor vergaderzalen en privévertrekken van de doge, en op de tweede verdieping werden grote vergaderingen gehouden. Bordjes loodsen bezoekers eerst langs de Scala dei Giganti, die een belangrijke rol speelde bij het aantreden van een nieuwe doge. Voor buitenlanders was de status van Venetië als supermacht direct duidelijk wanneer ze deze brede trap op liepen: die wordt geflankeerd door de reuzenstandbeelden van Mars en Neptunus en gadegeslagen door de Marcusleeuw boven de deur. De derde verdieping van het paleis staat bekend om zijn overdadige ruimtes. Het College was de kamer waar de inner circle van de Venetiaanse machthebbers bij elkaar kwam, waaronder uiteraard de doge en zijn adviseurs. Hier ontving men ook staatshoofden om de grote problemen van die tijd te bespreken. Het is misschien wel de mooiste en meest weelderige kamer in het paleis. Het plafond bevat elf schilderijen van Paolo Veronese, waaronder Rechtvaardigheid en Vrede.

DE LEGENDE VAN MARCUS Hoe komt het lichaam van de evangelist Marcus in godsnaam in Venetië terecht? En hoe komt het dat iemand zoals hij het symbool van de zeemacht Venetië is geworden? Volgens de legende was Marcus missionaris in Noord-Italië en verdwaalde hij in de lagune (Venetië bestond toen nog niet). In een droom vertelde een engel hem dat dit ooit zijn laatste rustplaats zou worden. Later kwam Marcus in het Egyptische Alexandrië. Hier werd hij bisschop alvorens hij de marteldood stierf; hij werd aan een touw door de straten gesleept. De evangelist werd in de christelijke kerk begraven.

Plattegrond p. 24

In 828 was Alexandrië islamitisch en wilde de kalief christelijke kerken als bouwmateriaal voor een paleis gebruiken. Een aantal Venetiaanse kooplieden ontvoerden Marcus’ lichaam uit de kerk. Bedekt met varkensvlees kregen ze het voorbij de islamitische poortwachters – die misselijk werden van de geur – aan boord van hun schip naar Venetië. Hier aangekomen werd zijn lichaam naar het Dogenpaleis gedragen. Maar het werd zo zwaar dat de mannen het niet meer konden tillen. Pas toen de doge toezegde op die plaats een kerk ter ere van Marcus te zullen bouwen, kregen ze het weer van zijn plaats.

D O G E N PA L E I S

VENETIË

op een gouden ondergrond. Zelfs de vloer is bedekt met marmer en mozaïek in geometrische patronen uit de 12e eeuw – in totaal meer dan 4000 m2. De wanden van het schip, de gewelven en koepels zijn één groot mozaiek met taferelen uit het leven van Jezus. Het koor, het centrum van de misviering, staat hoger dan de rest. Hier zijn prachtige details te zien, zoals het vorstelijk versierde, gouden altaarstuk met emailleerwerk. Het werd in 1345 voltooid en is ingelegd met goud, saffieren, parels, amethist, robijnen en smaragden. De meeste andere waardevolle objecten zijn te bezichtigen in de schatkamer (ingang in het rechter dwarsschip): iconen, relikwieën, kelken, kruizen en nog veel meer schitteren je er tegemoet. Ze zijn voor een deel afkomstig uit de plundering van Constantinopel in 1204, net als de paarden. Vanuit de voorhal gaat een steile trap omhoog naar de galerij Loggia dei Cavalli. Hiervandaan heb je een prachtig zicht over het interieur en de mozaïeken. Maar de hoofdattractie zijn de vier originele paarden die de façade van de basiliek sieren. Het is niet zeker waar ze vandaan komen, maar voor 1204 waren ze waarschijnlijk onderdeel van de versiering op het Hippodroom in Constantinopel. Replica’s van de paarden staan op het buitenbalkon, dat ook een mooi uitzicht biedt op het San Marcoplein. Basilica di San Marco, ma-za 9.30-17, zo 1417, gratis voor altaarstuk, schatkamer en galerij, denk aan passende kleding: mensen in korte broek en hemd worden bij de ingang tegengehouden, liever ook geen T-shirts.

VENETIË

ZO N S O N D E R G A N G B O V E N H E T M A G N I F I E K E D O G E N PA L E I S I N V E N E T I A A N S - G O T I S C H E S T I J L .

Dit schilderij geeft zijn zwaard, weegschaal en olijventak aan het triomferende Venetië op de troon. In de Senaatszaal werden wetten aangenomen en in de Zaal van de Raad van Tien (Consiglio dei Dieci) was het rechtsapparaat verantwoordelijk voor de staatsveiligheid. Van hieruit was het niet ver naar de martelkamers en de gevangeniscellen. In de wachtzaal is een discrete leeuwenbek – ook wel de Bocca della Verità (Mond der Waarheid) genoemd. Hier konden de stedelijke burgers anoniem schriftelijke (aan)klachten in deponeren. Het plafond in de Grote Raadszaal wordt niet gedragen door pilaren, hoewel het 54 meter lang en 25 meter breed is. De Grote Raad kan met wat goede wil worden vergeleken met de Tweede Kamer. Hier debatteerde men over wetsvoorstellen en over oorlog en vrede met buurstaten. De raad wees ook de doge, de senatoren en mensen voor de hoogste functies aan. De meeste schilderijen in deze zaal verheerlijken Venetië als de onoverwinnelijke, rechtvaardige staat. Het Paradijs op de achterwand, waar engelen en heiligen in groten getale bijeen zijn voor de kroning van de Maagd Maria, is een van de grootste olieverfschilderijen ter wereld (7 x 24 m). De Brug der Zuchten loopt over een kanaal naar een gevangenisgebouw, dat werd 28

VENETIË

gebouwd in 1500 en tot 1923 als zodanig werd gebruikt. In de duisternis van de brug hoor je met een beetje fantasie het vertwijfeld kreunen van de stakkers die na hun vonnis over de gesloten brug werden geleid. Palazzo Ducale, dgl apr-okt 9-19, nov-mrt 9-17, 12 €, kinderen 6-14 jaar 7 € (incl Museo Correr).

In de voetsporen van Casanova De grote vrouwenveroveraar Casanova is de enige die het ooit is gelukt uit de gevangenis van het Dogenpaleis te ontsnappen. Hij was veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf, maar wist na zestien maanden gezeten te hebben in 1756 via de hoofdingang te ontsnappen. In plaats van het op een lopen te zetten, ging hij brutaal bij Caffè Florian zitten. In het Dogenpaleis wordt een rondleiding aangeboden, Itinerari Segreti (De Geheime Reis), waarbij je Casanova’s vluchtweg volgt. Je ziet onder andere zijn ‘loden cel’, de martelkamer (waar vooral psychische marteling plaatsvond) en het dak van de Grote Raadszaal (dat men nog nooit heeft hoeven renoveren). Dgl rondleiding in het Engels 9.55, 10.45 & 11.35, de rondleiding duurt 1,5 uur, 16 €, kinderen 6-14 jaar 10 € (incl toegang tot het Dogenpaleis), reserveringen via 0415 224 951 of met toeslag bij weekendavenezia.com. Plattegrond p. 24

MUSEO CORRER 7

‘Ik mis nog een balzaal’, zei Napoleon toen hij na de verovering van 1797 een keizerlijk paleis inrichtte aan het San Marcoplein. Hij gooide alle procureurs eruit. Daarop werd de San Giminianokerk met de grond gelijk gemaakt en een nieuwe vleugel aangebouwd – met balzaal – die het San Marcoplein aan de westkant afsloot. Dat is nu de ingang van het stadsmuseum Correr, waar nooit een rij voor de ingang staat. De eerste zaal bevat standbeelden van Antonio Canova, terwijl de rest van deze verdieping aan de hand van kaarten, munten en klederdrachten de geschiedenis van Venetië vertelt. Van hieruit kun je verder het Archeologisch Museum in, met Griekse en Romeinse beeldhouwwerken. Of bezoek de mooie bibliotheek Libreria Sansoviniana. Museo Civico Correr, dgl apr-okt 9-19, novmrt 9-17, 12 € (incl Dogenpaleis), ingang aan westkant San Marcoplein (tegenover San Marcobasiliek).

De gezelligste Venetiaanse winkelstraatjes vind je in de wijk rond de Rialtobrug en het San Marcoplein. Hier zijn ook de meeste toeristen. De beste tijd om de wijk te bezoeken is ’s ochtends (markten) en in de vroege avond (winkels).

DE MARKT OP RUGA DEGLI ORIFICI 9

Strooien hoedjes, truitjes met namen van voetbalhelden, leren riemen, schorten met gewaagde teksten, T-shirts, ansichtkaarten en Venetiaanse maskers. Onder de winkelluifels, die bijna de gehele straat overspannen, komen kinderen in ieder geval aan hun trekken. Het meeste van wat er verkocht wordt, is waarschijnlijk made in China, maar het pleegt tenminste geen aanslag op je vakantiebudget. Bijna verscholen door de vele luifels is de oudste kerk van Venetië, San Giacomo di Rialto, die je kunt herkennen aan de enorme 24-uursklok die de façade siert. De oorspronkelijke kerk werd gebouwd in 429, maar het huidige gebouw dateert uit 1071.

GROENTE- EN VISMARKT

Verse vis ruik je niet, en in de marktkraampjes bij Campo della Pescheria ligt de verse vis royaal uitgestald, zodat de klanten zelf de kwaliteit kunnen beoordelen. De vishallen liggen tegen Canal Grande aan, waar V E R S E A U B E R G I N E S E N PA P R I K A’ S V O O R D E M A R K T.

RIALTOBRUG 8

Er is niets mooiers dan bovenop de Rialtobrug te staan en alleen maar te kijken. Kijken naar het gekrioel van waterbussen, gondels, speedboten en vrachtboten met dozen en scheepshonden. Kijken naar restaurantgasten, die onder de parasols aan het Canal Grande zitten te eten. Kijken naar de mooie paleizen in Venetiaanse gotiek. Alleen maar kijken. Daarna loop je door de poort van de Rialtobrug langs de twee winkelgaanderijen. Daar, bij de winkeltjes met sieraden, Muranoglas en kostbare souvenirs is het wat rustiger. De Rialtobrug is al eeuwenlang het winkelgebied van Venetië. Al in de 12e eeuw werd de veerboot over de Canal Grande vanwege de snel groeiende handel vervangen door een houten brug. De kosten voor de bouw werden slim terugverdiend door tol te heffen. Het verkeer nam echter zo snel toe, dat de regering opdroeg tot het bouwen van Plattegrond p. 24

R I A LT O B R U G E N M A R K T

VENETIË

RIALTOBRUG EN MARKT

een stenen brug. In 1591 was de Rialtobrug klaar om in gebruik te nemen, eerder functioneel dan mooi. De boog meet 48 meter en is 7,5 meter hoog.

VENETIË

G E B R U I K D E T R A G H E T T O A L S J E H E T C A N A L G R A N D E O V E R W I LT. O P D E A C H T E R G R O N D C A’ D ’ O R O.

’s ochtends talloze schepen met hun zware ladingen inktvis, mossel en kreeft aanmeren. Buiten op het plein staan de stalletjes met vers fruit en verse groente. Enorme paprika’s. Slanke courgettes. Knapperige slasoorten. Rode radicchiobladeren uit Treviso. Stevige maar sappige tomaten, rond en ovaal. En vooral in het najaar is er een enorme keuze aan paddenstoelen. Vruchten en bessen liggen in alle kleuren verleidelijk uitgestald. Hier halen de Venetiërs hun verse ingrediënten. De handel gaat ’s ochtends het snelst. Groente- en fruitmarkt, ma-za 8-13, sommige kraampjes tot ver in de middag. Vismarkt, di-za 8-13.

WINKELSTRAATJES MERCERIA q

Tussen de uitnodigende etalages van Rolex, Dolce&Gabbana, Ferrari en vele andere internationale merken vind je ook veel kleine winkeltjes met vooral lederwaren, gemarmerd papier, maskers en Murano-glas. Het is altijd leuk om door de slingerende winkelstraatjes van Merceria te kuieren, van de Rialtobrug naar het San Marcoplein. Vergeet ook de zijstraatjes niet, met allerlei winkeltjes met typisch Venetiaanse artikelen. En de leuke buurt rond de Calle dei Fabbri en Frezzeria, met zijn speciaalzaken en veel gezellige cafeetjes, wijnbarretjes en restaurants. 30

VENETIË

MOOIE BOOTTOCHTJES EN EILANDHOPPEN Probeer een van de stoeltjes vooraan te pakken te krijgen – het liefst in vaporettolijn 1 – en je ziet het ene imposante paleis na het andere. Je krijgt nooit genoeg van alle indrukken, of het nu tochtjes op Canal Grande zijn of de wat langere boottrips naar de eilanden Murano en Burano in de lagune. Hier vind je een paar van de mooiste uitstapjes.

CANAL GRANDE

Het Grote Kanaal is de grootste en drukste waterweg van Venetië. Het meet in totaal bijna 4 kilometer. Bijna als een rivier stroomt het Canal Grande in een soort omgekeerde S van de bussen en parkeerplaatsen op Piazzale Roma naar het San Marcoplein. Onderweg varen de boten langs meer dan honderd prachtige palazzi. Ooit werden die bewoond door de rijkste families van Venetië. Ze dragen vaak hun adellijke namen. De glorietijd van deze gebouwen was 300-500 jaar geleden; dat ze niet allemaal even goed onderhouden zijn, moet je maar voor lief nemen. In 2007 werd in Venetië de vierde voetgangersbrug over het Canal Grande in gebruik genomen, de Ponte Calatrava. Een mooie, eenvoudige boog verbindt Piazzale Roma en het hoofdstation, twee belangrijPlattegrond p. 24 en achter flap

MURANO

Kristallen wijnglazen en karaffen met een laagje goud. Glazen schalen met kleurrijke mozaïeken. Een paar lichtrode, glazen borsten op een paar zwarte eendenpoten. Voor elk wat wils in de winkeltjes aan de gezellige Fondamente dei Vetrai, waar veel glaswinkeltjes van Murano zijn gevestigd. Er zijn zelfs kleine, kleurrijke diertjes van glas als mascotte voor de kinderkamer. Op veel plaatsen kun je de glaskunstenaars aan het werk zien. Glas was ooit voor Venetië wat tegenwoordig microchips voor Silicon Valley zijn. Vanwege brandgevaar bij de glasproductie werd deze in 1291 verplaatst naar Murano, waar ervaren glasblazers hun vakgeheimen zorgvuldig bewaarden. Murano verlaten en beroepsgeheimen met de concurrentie delen, werd als verraad beschouwd. Venetië domineerde de Europese glasindustrie tot de 16e eeuw. Door de harde, internationale concurrentie zijn diverse bekende merken nu echter onderdeel van buitenlandse bedrijven geworden. 41/42 van bijvoorbeeld Fondamente Nuove of lijn DM (Diretto Murano) vanaf Piazzale Roma en het station.

D E K L E U R I G E FA Ç A D E S VA N B U R A N O M E T H U N M O O I E D E TA I L S .

Plattegrond achter flap

M O O I E B O OT TO C H TJ E S E N E I L A N D H O P P E N

VENETIË

ke verkeersknooppunten. In de tijd van de republiek bestond alleen de Rialtobrug en was de rest van de inwoners aangewezen op traghetti – grote gondels die her en der passagiers overzetten over het Canal Grande. Pas in de Oostenrijkse tijd werden de Ponte dell’Accademia (1854, de huidige houten brug dateert uit 1932) en de Ponte degli Scalzi (1934) gebouwd. Een tocht over het Canal Grande is een reis langs 500 jaar Venetiaanse architectuur, zoals het renaissancegebouw Palazzo Vendramin Calergi (1509), waar de componist Richard Wagner verbleef toen hij in 1883 overleed. Het Gouden Huis (Ca’ d’Oro) is het mooiste voorbeeld van gotische architectuur met oriëntaalse invloeden in Venetië. Het huis is gebouwd in 1440 en was oorspronkelijk grotendeels bedekt met een dun laagje goud. Nu is er de kunstcollectie van baron Franchetti ondergebracht, met beelden en schilderijen van Mantegna, Titiaan, Carpaccio, Bellini, Van Dyck en anderen. 1 en de snellere 82 varen over het Canal Grande, het gemakkelijkst vind je goede zitplaatsen op lijn 1 vanaf Piazzale Roma, waarvandaan de tocht 40-50 min duurt. Ca’ d’Oro, ma 9-14, di-zo 9-19, 5 €.

VOLG DE DOOD

VENETIË

Thomas Manns bekende roman Dood in Venetië is verfilmd door de Italiaanse regisseur Luchino Visconti (1906-1976). Hoofdpersoon is de kunstenaar Gustav von Aschenbach, die ervoor kiest te sterven in plaats van te vluchten als er in Venetië een epidemie uitbreekt. Op het mondaine bad- en vakantie-eiland Lido, iets buiten Venetië, staat het klassieke Hotel des Bains, waar Visconti’s film hoofdzakelijk is opgenomen.

Glasmuseum w De donkerblauwe huwelijksbeker van Barovier uit 1470 wordt als het belangrijkste stuk beschouwd en staat tentoongesteld in zaal 1. Het Glasmuseum heeft een grote, mooie collectie van topstukken uit 700 jaar glasproductie op Murano. Je vindt hier glaskunst uit zowel de Romeinse tijd als heel recente experimenten voor een steeds kieskeuriger publiek. Zaalteksten leggen uit hoe glas wordt gemaakt en vertellen over de geschiedenis van de glaskunst. Museo del Vetro, ma-di & do-zo 10-17, 5,50 €.

BURANO

De mysterieuze ochtendnevel boven de lagune verhult nog net de scheve kerktoren van Burano. In de ochtendzon stralen de mooi onderhouden huizen je tegemoet in sprekend wijnrood, turkoois, grasgroen of kerriegeel. Elk huis, elke verdieping zelfs, heeft zijn eigen kleuren. Burano was oorspronkelijk een klein vissersdorp, maar is nu vooral bekend vanwege zijn borduur- en kantwerk. Het kleurenspel van de huizen in de zon is de grootste bezienswaardigheid. Maar neem ook een kijkje in de kerk San Martino, die met een verontrustend scheve kerktoren. Er hangt een schilderij van Tiepolo van de kruisiging. Tegenover de kerk ligt de Kantschool, dat de ontwikkeling van deze handenarbeid vanaf de 16e eeuw toont. Er is een klein atelier waar vrouwen uit Burano aan het werk zijn. Scuola di Merletti, Piazza Galuppi, 10-17, di gesloten, 4 €, LN (Lagune Nord) vaart van Fondamente Nuove via Murano en Mazzorbo naar Burano, ook vanaf San Zaccaria (bij het Dogenpaleis) via Lido, Punta Sabbioni en Treporti naar Burano. 32

VENETIË

TORCELLO

Braam- en vlierstruiken vormen hier zowat de enige begroeiing, en die bieden niet veel bescherming tegen de wind in de lagune. Torcello is vlak en stil. Toch woonden hier ongeveer duizend jaar geleden 20.000 mensen. Het is moeilijk om je deze glorietijd voor te stellen wanneer je vanaf de wildernis bij de kade het pad langs het kanaal op loopt naar de domkerk. De aanstormende Longobarden hadden de bevolking van het stadje Altinum – die hier tussen 600 en 1200 de eerste grote handelsstad in de lagune stichtten – op de vlucht doen slaan. Na verloop van tijd slibden de kanalen dicht en verplaatste de handel zich naar Venetië. De Santa Maria Assunta is het enige zichtbare bewijs dat hier ooit een grote, rijke stad lag. De kerk werd gesticht in 639, maar de huidige gebouwen dateren uit de 11e eeuw. Na 25 jaar is het nu weer mogelijk de klokkentoren te beklimmen. Cattedrale di Santa Maria dell’Assunta, dgl 1017, 3 €, T vaart van Burano naar Torcello, slechts 1 km ten noorden van Burano.

ARTISTIEKE HOOGTEPUNTEN Tussen alle kunst die Venetië biedt, vind je schilderijen van deugdzame maagden met vrome blik. Maar ook het bronzen standbeeld van een naakte ruiter met onmiskenbare erectie. Daarnaast zijn er nog diverse tijdelijke kunsttentoonstellingen, waarvan de Biënnale de belangrijkste is. Duizenden kunstenaars hebben Venetië zijn schoonheid gegeven, maar een paar namen kom je steeds weer tegen. In de schilderkunst beleefde de Venetiaanse school zijn gouden tijd in de 15e en 16e eeuw. De nadruk lag in die tijd op licht en kleurgebruik, meer dan op lijnenspel. Met name Gentile Bellini (1429-1507) en Giovanni Bellini (14301516) sprongen eruit. Vlak daarna Vittore Carpaccio (1455-1525) en Giorgio Barbarelli Giorgione (1477-1510). In het Dogenpaleis kun je niet om de enorme schilderijen van Paolo Veronese (1528-88) en Jacopo Tintoretto (1518-94) heen. Ze beelden de grootsheid van Venetië uit.

GALLERIE DELL’ACCADEMIA e

De grote zalen in de oude kerk geven de glorietijd van de Venetiaanse kunst iets plechtigs. De schilderijencollectie is de grootste Plattegrond op achter flap

heim, stichter van het beroemde kunstmuseum in New York) had innige banden met het kunstenaarsmilieu door haar huwelijk met de schilder Max Ernst. In 1947 verhuisde ze met haar collectie naar Venetië, waar ze het 18e-eeuwse Palazzo Nonfinito kocht. Het huis kreeg zijn bijnaam ‘Het onvoltooide paleis’ omdat er maar een van de vier geplande verdiepingen is gebouwd. Peggy woonde er tot haar dood in 1979. Binnen staan werken van Kandinsky, Max Ernst, Jackson Pollock, Chirico, Picasso, Dalí en anderen. Ook vind je er een mooie beeldentuin, waar Peggy begraven ligt. Daar staat Vogel in kamer (1923) van de Roemeense beeldhouwer Constantin Brâncuşi en een gezellig café met terras. Collezione Guggenheim, 10-18, di gesloten, 10 €, kinderen 10-18 jaar, studenten en ouderen 5 €, 1 of 82 naar Accademia.

PALAZZO REZZONICO t

In de balzaal van dit palazzo, met stucplafonds en enorme kroonluchters, zie je zo de losgeslagen bal masqués voor je; met Bautamaskers, driehoekige hoeden en zwarte capes uit de decadente 19e eeuw. Het palazzo van de rijke koopman en bankier Giambattista Rezzonico geeft een prachtig beeld van een adellijke woning met privébalzaal. GENOEG POTENTIE BIJ PEGGY GUGGENHEIM IN I L PA L A Z ZO N O N F I N I T O.

PEGGY GUGGENHEIMCOLLECTIE r

De meeste mensen glimlachen bij het standbeeld Angelo della Città, een spiernaakte ruiter met zijn blik omhoog, zijn armen breeduit en zijn lid fier omhoog. Het bronzen beeld van de kunstenaar Marino Marini (1901-80) was in 1948 nog bijzonder provocerend. Toen Peggy Guggenheim het een ereplaats gaf bij de ingang van het museum aan het Canal Grande, werd de penis regelmatig verwijderd om de voorbijvarende kerkgangers niet voor het hoofd te stoten. De collectie bevat moderne kunst van na 1910. Peggy (familie van Solomon GuggenPlattegrond op achter flap

ARTISTIEKE HOOGTEPUNTEN

VENETIË

en mooiste van Venetië, en is min of meer chronologisch tentoongesteld vanaf de Byzantijnse invloed via de renaissance tot de barok. Tot de absolute meesterwerken behoren in zaal 4 Andrea Mantegna’s San Giorgio (nr. 588), Piero della Francesca’s Sint-Hieronymus met opdrachtgever (nr. 47) en in zaal 5 Giovanni Bellini’s Madonna’s, Giorgiones De oude vrouw (nr. 272) en De storm (nr. 915). In zaal 10 vult Veroneses Feest in het huis van Levi (nr. 203) een hele wand. Oorspronkelijk stelde dit ‘Het Laatste Avondmaal’ voor, maar Veronese moest zich voor de Inquisitie verantwoorden voor de joligheid van het tafereel vol dwergen, clowns en drenkelingen. Al dit wereldlijks moest verwijderd worden, maar in plaats daarvan veranderde Veronese gewoon de titel. Let ook op Veroneses Kruisiging en Tintoretto’s dramatische weergave van het leven van de heilige Marcus en de ontvoering van diens lichaam. Zaal 21: de acht schilderijen van Vittore Carpaccio, Het leven en martelaarschap van de Heilige Ursula, zijn imponerend. Ze vertellen de Ursulalegende met mensen en kledingdrachten uit het 15eeeuwse Venetië. Deze Engelse prinses wilde niet met een heidense prins trouwen voordat hij zich had bekeerd en drie jaar op haar zou wachten, terwijl zij met 11.000 maagden een pelgrimstocht zou ondernemen naar Rome. Op de terugweg stierf ze in Keulen de martelaarsdood tijdens een aanval van de Hunnen. Al haar gezellen kozen met haar voor de dood en hemelse heerlijkheid – niet voor de aardse. Daarop verjoeg een heerschaar van 11.000 engelen de Hunnen. Gallerie dell’Accademia, ma 9-14, di-zo 9-19, 7 €, 1 of 82 naar Accademia.

Het palazzo werd deels gebouwd in de 17e eeuw, maar pas voltooid in 1756 door Giorgio Massari. Nu is het een museum over Venetië in de 18e eeuw, met schilderijen van onder andere Giambattista Tiepolo, meubels en porselein in prachtige zalen met originele fresco’s en plafondversiering. Museo del Settecento Veneziano, 10-17, di gesloten, 6,50 €, 1 naar Ca’Rezzonico.

TINTORETTO’S MEESTERWERK y

VENETIË

Venetiës productiefste kunstschilder, Jacopo Tintoretto, maakte voor het gildenhuis San Rocco een serie van meer dan vijftig schilderijen met bijbelse tafelen. Als je begint in de eerste zaal in Sala dell’Albergo, waar Tintoretto met de plafondschildering van San Rocco de decoratieopdracht in 1564 won, zie je duidelijk zijn professionele ontwikkeling. Het laatste schilderij uit de serie maakte hij meer dan twintig jaar later in 1588 op de begane grond. Scuola Grande di San Rocco, dgl 9-17, 5,50 €.

BIËNNALE u

‘Tegen het gedweep met het historische Venetië’, kopten 800.000 flyers die Filippo Marinetti, grondlegger van het futurisme, in 1912 vanaf een kerktoren naar beneden gooide. Daaronder: ‘Venetiërs. Onze leuze “Dood aan de maneschijn” is door u geïnspireerd, oud Venetië, bezoedeld door romantiek.’ Er zijn inmiddels vele jaren verstreken, maar de snelheid en dynamiek van de moderne tijd die het futurisme propageerde en de aversie tegen het klassieke schoonheidsbegrip zijn vaak terug te vinden op de Biënnale. Meestal is er een bijzonder imposant aanbod van avantgardekunst in alle vormen en verschijningen: schilder- en beeldhouwkunst, poëzie, videokunst, pop-art, politieke manifestaties of provocaties. Onlangs in het Zweeds/Noors/Finse paviljoen nog, waar boven stond: WELFARE – FARE WELL. Of een reclamevideo voor een fictief reisbureau dat charterreizen naar Irak aanbiedt. Daar zou je van het goede leven kunnen genieten terwijl de lokale bevolking gebukt gaat onder de verschrikkingen van de oorlog. De Biënnale bestaat sinds 1895. Veertig landen hebben een permanent paviljoen onder de gigantische platanen in het Giardinipark, maar meestal zijn ook de hallen in Arsenale (waar Venetië in de middeleeuwen aan 34

VENETIË

de lopende band schepen maakte) in gebruik voor thema-exposities met kunst uit de hele wereld. De Biënnale heeft zich ontwikkeld tot een etalage voor de wereld, waar kunstenaars uit afzonderlijke landen hun werk kunnen laten zien. Tijdens de Biënnale wordt kunst ook op veel andere plaatsen in Venetië tentoongesteld, de zogenaamde Aperto (open). Let op dat de Biënnale (zoals de naam al zegt) slechts om de twee jaar wordt gehouden (in de oneven jaren). De eerstvolgende grote exposities zijn dus in 2011 en 2013. Ze lopen de hele zomer, van juni tot vaak het einde van november. La Biënnale di Venezia, labiennale.org, di-zo 10-18, (Arsenale wo-zo) 15 €, 1, 41/42 of 51/52 naar Giardini.

VENETIË ZONDER TOERISTEN Het is niet onmogelijk om in Venetië rond te lopen zonder andere toeristen tegen te komen. Zelfs in het drukke zomerseizoen. Maar dan moet je wel je eigen weg kiezen. Het tijdstip is niet onbelangrijk. Probeer eens een dag bij zonsopgang op te staan en het fantastische licht dat Venetië in de stille ochtenduren weerkaatst in je op te nemen. De magie wordt nog versterkt als je zonder plattegrond in het stratenlabyrint ronddwaalt. Vaak kom je uit op een kanaal, moet je terug en tussen de huismuren een nieuw steegje vinden dat misschien leidt tot een regenboogvormig bruggetje. Venetië is de mooiste stad ter wereld om in te verdwalen.

GIUDECCA i

Stille straatjes met muren waarvan de verf afbladdert, klotsende golven tegen de kademuren en echo’s van voetstappen op de bruggen over het kanaal. Een cruiseschip vaart stilletjes voorbij. Afgezien van de gasten van de jeugdherberg zijn er weinig buitenlanders op het pretentieloze eiland Giudecca, ooit de uitgaanswijk van de republiek. Eeuwenlang verval heeft echter zijn sporen achtergelaten. Nu is het een typisch Venetiaanse woonwijk. In het ochtendlicht heb je vanaf de noordelijke kade mooi uitzicht op de stad. De verlossingskerk Il Redentore (1592) is gebouwd als dank aan God dat hij de pest heeft gestopt in 1576. Bijna een derde van de Venetiaanse bevolking stierf aan de ziekte. Het klassieke Romeinse lijnenspel is natuurlijk het werk Plattegrond op achter flap

K U N S T W E R K A L S S C H I E T S C H I J F. AVA N TG A R D E K U N S T O P D E B I Ë N N A L E .

SAN GIORGIO o

Iedereen die een avondwandeling naar het kleine San Marcoplein maakt, ziet het eiland San Giorgio liggen. De witte, marmeren façade van de San Giorgio Maggiore en zijn rood-witte klokkentoren doen denken aan een wat misvormde kopie van de Campanile op het San Marcoplein. Maar de brede zeestraat die ertussen ligt, in het verlengde van Giudecca, zorgt ervoor dat er relatief weinig toeristen het eiland bezoeken. Benedictijnen stichtten hier in 982 een klooster dat een religieus en cultureel centrum werd dankzij privileges van diverse keizers, pausen en dogen. De kerk is het werk van architect Palladio, hoewel Sorella het in 1610 voltooide. Hoofdattractie is het formidabele uitzicht vanaf de klokkentoren – op zijn mooist wanneer ’s ochtends de zonnestralen het Dogenpaleis, de kerk Salute en de vele andere mooie gebouwen verlichten. Bij mooi weer kun je heel Venetië zien, inclusief de vele kleine eilandjes in de lagune – afgeschermd van de zee door de 12 kilometer lange, ooit zo mondaine badstad Lido. Dgl 9.30-12.30 & 14.30-17, 3 € voor klokkentoren, 82 naar San Giorgio. Plattegrond op achter flap

HET JOODSE GETTO p

Het vroegere joodse getto is een goede start voor stille wandelingen met uitzicht op wasgoed, oude muren en lokale winkels en kroegjes in de wijk Cannaregio. Afgezien van de straten tussen het station en de Rialtobrug komen hier verbazingwekkend weinig toeristen. Een derde van de Venetiërs woont hier. Ook Marco Polo en de kunstschilder Tintoretto zijn er geboren. In 1492 werden alle joden die zich niet lieten dopen uit Spanje verdreven. Velen van hen kwamen in Italië terecht, vooral in Venetië. In 1516 werden joden gedwongen om in een wijk in de buurt van een gieterij (getto in het Venetiaans) te wonen. Het getto was omsloten door kanalen, en de poorten naar dit stadsdeel werden bewaakt door christenen en ’s nachts gesloten. Overdag konden de joden gaan en staan waar ze wilden. Ze werkten in de handel, de financiële sector of als arts. Ondanks de beperkingen was de situatie voor joden elders in Europa veel slechter en het joodse getto trok meer dan 5000 inwoners. De poorten verdwenen in 1797, maar je ziet nog altijd hoe krap het destijds was. De huizen hebben lage plafonds, vanwege de beperkingen aan de hoogte van de huizen. Vanuit het joods museum, Museo Ebraico, zijn er rondleidingen door de wijk en de synagoges, in het Engels! 10-17, za gesloten, 9 €. V E N E T I Ë ZO N D E R TO E R I S T E N

VENETIË

van Andrea Palladio ( 51). Lees ook over het Festa del Redentore, het feest van de Verlosser ( 157). 41/42 of 82 naar Redentore.

SAN MICHELE å

Cipressen steken hoog uit boven de rode muren van de begraafplaats van Venetië, die het grootste deel van het eiland San Michele in beslag neemt. Italiaanse graven zijn anders dan de Nederlandse: persoonlijker, met privéfoto’s en bijvoorbeeld vergulde balletschoenen die getuigen van het leven van de overledene. Tussen de majestueuze cipressen liggen veel beroemde buitenlanders, zoals de componist Igor Stravinsky (1882-1971) en de schrijver Ezra Pound (1885-1972). Het ‘begraafeiland’ werd gesticht in 1800, uit hygiënische en plaatsbesparende overwegingen. Nu is er weer plaatsgebrek. De meeste Venetiërs liggen hier daarom maar tien jaar voordat hun stoffelijke resten naar een columbarium op het vasteland verplaatst worden. Cimitero San Michele, dgl apr-sep 8-18, oktmrt 8-16, 41/42 vanaf Fondamente Nuove.

VENETIË

HANDIG OM TE WETEN OVER VENETIË Venice Pavilion bij Giardini Reali, 30124 Venezia, 0415 298 711, turismovenezia.it. Kleine infokiosken op het station, de luchthaven en bijna verborgen in een hoekje van het San Marcoplein, San Marco 71F.

Santa Lucia (NIET Venezia Mestre) ligt aan Canal Grande, waterbushalte Ferrovia. Piazzale Roma.

Aeroporto Marco Polo (8 km N), 0412 606 111, veniceairport.it, direct naar San Marcoplein en Lido elk uur, 11 €, 90 € watertaxi, maximaal zes personen, ATVO elk half uur naar Piazzale Roma, 3 €.

Parkeren in Venetië In de zomer vind je het gemakkelijkst ’s ochtends of midden op de dag parkeerplek. Dichterbij Venetië dan Piazzale Roma kun je met de auto niet komen. Autorimessa Comunale is een parkeergarage met plaats tot

TOEGANG MUSEA Een Museum Pass voor 18 euro geeft toegang tot diverse stadsmusea, zoals het Dogenpaleis, Museo Correr, Palazzo Rezzonico, het glasmuseum op Murano en de kantschool op Burano. Een gezinsbiljet voor vier personen kost 54 euro. Verkrijgbaar in onder meer het Dogenpaleis en in Museo Correr.

VENETIË

2500 auto’s en motoren. Hij is altijd open en kost 20 euro per etmaal. Reserveer wel even een plek op urbislimen.net (vooraf betalen met creditcard). Of kies voor kort parkeren en ga naar Park San Andrea voor 5 euro per twee uur. Tronchetto (de eerste parkeergarage voorbij de dam) kost rond de 18 euro per 24 uur.

Parkeren buiten Venetië San Giuliano (in Mestre, waar de dam begint) is opgedeeld in drie parkeerplaatsen: Porta Gialla (geel) voor voertuigen van alle groottes, inclusief caravan. 1 euro voor de eerste drie uur en 5 euro voor een hele dag. Op de parkeerplaatsen Porta Rossa (rood) en Porta Blu (blauw) kunnen alle personenauto’s terecht. De eerste drie uur zijn gratis, 12 euro per dag. Van hieruit kun je met een bus naar Piazzale Roma of met een boot naar Fondamente Nuove. Fusina (ongeveer 10 km Z van Mestre), ongeveer 13 euro per 24 uur, naar Zattere in Venetië (15 jun-15 sep). Oriëntatie Het is moeilijk om in Venetië een specifiek adres te vinden, wat tegelijk ook deels de charme van deze stad is. Er zijn zes stadsdelen ( plattegrond op achterflap): Cannaregio, San Marco, Castello, Santa Croce, San Polo of Dorsoduro. En daarbij de eilanden Giudecca en Murano. Adressen van hotels, restaurants, bars en winkels starten met stadsdeel, huisnummer en eventueel een straatnaam. Vier bordjes garanderen je een veilige en onbezorgde wandeling in de jungle van nauwe straatjes, doodlopende steegjes, bruggen en kanalen: Alla Ferrovia: Naar het centraal station. Piazzale Roma: Parkeerplaats en busstation. Per Rialto: Naar de Rialtobrug (voor de winkeltjes). Per San Marco: Naar het San Marcoplein (voor de cultuur). Venetiaanse woorden die je overal in de stad tegenkomt: Campo: Plein Calle: Straat of steegje Fondamente: Straat langs kanaal/lagune Riva: Brede straat langs kanaal/lagune Rio: Kanaal Rio Terrà: Straat (gedempt kanaal) Plattegrond op achter flap

P R O O S T E N VA N H A R T E ! E E N B R U I D S PA A R V I E R T D E D A G I N S T I J L O P C A N A L G R A N D E .

Transport per gondel De officieel vastgestelde prijs voor een gondelvaart is 80 euro voor 40 minuten met maximaal zes passagiers. Tussen 19.00 en 8.00 uur is het 100 euro. Spreek vóór vertrek een prijs af. Te duur? Maak een tochtje in een traghetto, een veerbootgondel met maximaal tien personen die moeten blijven staan. Slechts 80 eurocent.

Korting voor jongeren Venetië geeft voor alle jongeren van 14-29 de kortingskaart Rolling Venice (5 euro) uit. Hij geeft recht op heel wat kortingen in restaurants, hotels, musea, bioscopen, zwembaden, enzovoort. Beste aanbieding: een 3-dagenkaart voor de boten à 20 euro (normaal 30). De kaart is verkrijgbaar bij toeristische diensten en Commune di Venezia, San Marco 1529, 0412 747 650, ma-vr 9.30-13. Het kantoor ligt in een nauwe steeg, 100 meter westelijk van de meest noordwestelijke hoek van het San Marcoplein. Volg de bordjes naar Assessorato alla Gioventù. Paspoort en pasfoto meebrengen. Gebruik niet alleen Rolling Venice, maar ook je verstand. Veel van de kortingen zijn de moeite namelijk niet waard.

KAARTJES VOOR DE BOOT Een enkeltje is een uur geldig en kost 6 euro. Je kunt ook verschillende boottochten combineren, bijvoorbeeld ’s middags naar Murano, Burano en Torcello, en de ochtend erop over Canal Grande en misschien nog naar Giudecca of San Giorgio. Dan heb je voor 15 euro een 24-uursbiljet; een 36-uurs kost 20 euro en een 3-dagenkaart 30 euro. Koop je kaartje vóórdat je aan boord gaat. Met een afgestempeld biljet kun je onbeperkt reizen op alle boten in de lagune.

HANDIG OM TE WETEN OVER VENETIË

VENETIË

Belangrijkste bootroutes Vervoer in Venetië gaat uitsluitend per boot. Het Canal Grande loopt als een gespiegelde S dwars door de stad. Ver uit de buurt van het kanaal ben je nooit en er zijn goede verbindingen met de rest van de stad. De boten varen elke 5-15 minuten, het hele jaar door. Lijn 1: De waterbus van de stad vaart van Piazzale Roma via de Rialtobrug naar het San Marcoplein en naar het eiland Lido. Perfect als je wilt genieten van Canal Grande. De waterbus stopt bij alle twintig steigers. Lijn 41 (tegen de klok in) en Lijn 42 (met de klok mee): De Motoscafo (kleine overdekte zeilboot) vaart een interessante route (ca. 70 min) rondom bijna heel Venetië. Lijn 51 (tegen de klok in) en Lijn 52 (met de klok mee) volgen ongeveer dezelfde route, maar varen niet naar de eilanden Murano en Giudecca. Lijn 82: Vaart vanaf Tronchetto, Piazzale Roma en het station over Canal Grande (weinig haltes) naar het San Marcoplein. Dan terug via de eilanden San Giorgio en Giudecca.

DE LEUK STE ADRESSEN

OV E R N AC H T E N VenetiĂŤ nodigt uit tot romantische overnachtigen. Dat is prima mogelijk, mits je een paar honderd euro voor een kamer per nacht overhebt. Als je gewoon ergens wilt slapen, beginnen de prijzen bij 70 euro voor een kleine tweepersoonskamer zonder bad en ongeveer 20 euro voor een bed in een slaapzaal in een jeugdherberg. Hoe dichter in de buurt van het San Marcoplein, hoe duurder. Alle slaapgelegenheden in VenetiĂŤ, zoals hotels, bed & breakfasts en appartementen, zijn te vinden op turismovenezia.it. Probeer ook eens bij een reisbureau thuis ( 151) en kijk op venicehotel.com, webvenice-hotels.com, venice-rentals.com. VeneziaSi verhuurt hotelkamers zonder toeslagen. Vestigingen bij station, luchthaven en Piazzale Roma, 199 173 309. Vanuit Nederland: 0039 415 222 264, veneziasi.it. Cipriani, Giudecca, 10, 0415 207 744, hotelcipriani.com. Ultieme luxe op korte vaarafstand van het San Marcoplein. Perfect voor een huwelijksreis. Gezellige tuin met zwembad. Danieli, Castello, 4196, Riva Schiavoni, 0415 226 480, starwooditaly.com. Pres-

CULINAIRE SPECIALITEITEN Als zeevarende natie heeft VenetiĂŤ natuurlijk vis op het menu. VenetiĂŤrs kunnen echter ook goed lokale producten van de vruchtbare vlaktes met specerijen, kruiden en vruchten uit het oosten combineren. Ook rijst heeft een bijzondere plaats in de Venetiaanse keuken, waar het allâ&#x20AC;&#x2122;onda (als een golf) wordt gekookt â&#x20AC;&#x201C; niet te vast en niet te vloeibaar. Bijvoorbeeld in het rijstgerecht risi e bisi (rijst met erwtjes), met doperwtjes, bacon, ui en Parmezaanse kaas. De favoriete lokale pasta is bigoli, dikke, huisgemaakte spaghetti die meestal geserveerd wordt met een saus van ansjovis en sardientjes, maar soms ook wel met een vleessaus. Polenta, een gele maĂŻspap, is traditionele armeluiskost, maar wordt nog steeds veel gebruikt in diverse gerechten. Een beroemde specialiteit is de bittere radicchio di Treviso, die gegrild wordt geserveerd als bijgerecht, in de risotto of zelfs in koeken.

VENETIĂ&#x2039;

tigieus Venetiaans palazzo uit de 14e eeuw. Doge Dandolo woonde er, op een steenworp afstand van het Dogenpaleis. Hier zou James Bond logeren. Hotel des Bains, Lungomare Marconi, 17, Lido, 0415 265 921, sheraton.com/ desbains. Geniet van het ontbijtbuffet in de Thomas Mannzaal. In dit hotel uit 1900 schreef Mann Der Tod in Venedig ( 32). Later werd het door Visconti gebruikt bij de verfilming. Met eigen strandje en zwembad. Flora, San Marco, 2283/A, Calle Larga 22 Marzo, 0415 205 844, hotelflora.it. Het 17e-eeuwse palazzo fungeerde als kunstschildersopleiding. Kamers met oude meubels en een kleine tuin voor het ontbijtbuffet. Scandinavia, Castello, 5240, Campo Santa Maria Formosa, 0415 223 507, scandinaviahotel.com. Adellijk palazzo, ingericht in elegante 17e-eeuwse stijl. Fijne sfeer en leuke buurt. Accademia - Villa Maravege, Dorsoduro, 1058, Fondamenta Bollani, 0415 210 188, pensioneaccademia.it. Gezellig hotel met zalige tuin. Vlakbij Galleria dellâ&#x20AC;&#x2122;Accademia. Novecento, San Marco, 2683/84, Calle del Dose, 0412 413 765, locandanovecento. it. Beetje exotisch ingericht met oosterse elementen. Ontbijt in de kleine tuin. Al Gallo, Santa Croce, 88, Calle del Forno, 0415 236 761, algallo.com. Venetiaanse stijl; veel waar voor je geld. Dichtbij Piazzale Roma. La Residenza, Castello, 3608, Campo Bandiere e Moro, 0415 285 315, venicelaresidenza.com. 14e-eeuws palazzo met mooie kamers met eigen bad. Schappelijk geprijsd. Adriatico, Cannaregio, 224, Lista di Spagna, 041 715 176, albergoadriatico.it. Kleine, eenvoudige kamers. Dicht bij station. Ai Do Mori, San Marco, 658, Calle Larga, 0415 204 817, hotelaidomori.com. Klein hotel met kleine kamers. Maar wel mooi gelegen op enkele meters van het San Marcoplein. Silva, Castello, 4423, Fond. del Remedio, 0415 227 643, locandasilva.it. Eenvoudig, schoon en 200 m van San Marcoplein. 80 â&#x201A;Ź in het hoogseizoen voor tweepersoonskamer zonder bad, incl ontbijt. Ostello di Venezia, Giudecca, 86, Fondamenta di Zitelle, 30123 Venezia ( 82 naar

Foresteria Valdese, Castello, 5170 (dicht bij kerk Santa Maria Formosa). Inchecken 9-13 & 18-20, 0415 286 797. Slaapzalen in palazzo met frescoâ&#x20AC;&#x2122;s op de muur. Slaapzaal 22 â&#x201A;Ź. Op Mestre/Marghera, Fusina, Lido en Punta Sabbioni zijn veel campings met goede verbindingen naar VenetiĂŤ. Kijk ook bij Lido di Jesolo ( 74).

ETEN & DRINKEN CaffĂ¨ Quadri, Piazza San Marco. Reserveren via 0415 222 105, quadrivenice. com. Het restaurant is gevestigd boven het cafĂŠ en is het enige met uitzicht over het San Marcoplein. Stijlvolle ruimtes met donkerrood behang en meubels, kroonluchters en glas uit Murano, obers in het wit en typisch Venetiaanse gerechten. Alexandre Dumas, Richard Wagner, Woody Allen, Michail Gorbatsjov, Brad Pitt en Robert DeNiro zijn hier allemaal geweest. Terrazza Danieli op Hotel Danieli, Riva

Schiavoni, 4196, 0415 226 480. Lunch of diner met fantastisch uitzicht op San Giorgio vanaf het dakterras buiten. Locanda Cipriani, Piazza S. Fosca, 29, Torcello, 041 730 150, locandacipriani. com, di gesloten. Gevarieerd menu met carpaccio, pasta, rijst en vis volgens familietraditie bereid. Rustig en gezellig, vooral â&#x20AC;&#x2122;s zomers op het overdekt terras of in de tuin. Da Mario alla Fava, San Marco, 5242, Calle Stagneri (dichtbij Rialtobrug), ristorantemarioallafava.it. Typisch Italiaanse DE LEUKSTE ADRESSEN

DE LEUK STE ADRESSEN

Zitelle), 0415 238 211, @ vehostel@tin. it. Op tijd reserveren. Slaapzaal voor 20 â&#x201A;Ź incl ontbijt. Avondeten voor schappelijke prijs. Santa Fosca, Cannaregio, 2372, Santa Maria dei Servi (circa 600 m van station). Inchecken van 10-12 & 19-21. Reserveren via 041 715 733, santafosca.it. Tweepersoonskamer vanaf 44 â&#x201A;Ź, slaapzaal 19 â&#x201A;Ź.

gezelligheid met gepleisterde wanden, kleine tafeltjes en witte tafelkleden. Met terras. Uitgebreide menukaart met Italiaanse en lokale gerechten. Da Romano, Via Galuppi, 221, Burano, daromano.it, di gesloten. Al meer dan honderd jaar eigendom van de familie Barbaro. Er hangt heel wat geschiedenis aan de muur. Met terras. Veel visgerechten. Alla Madonna, San Polo, 594, Calle Madonna (dichtbij Rialtobrug), 0415 223 824, ristoranteallamadonna.com, wo gesloten. Veel visgerechten en Venetiaanse specialiteiten. Anice Stellato, Cannaregio, 3272, Fon-

damenta Sensa, wo-zo. Echt Venetiaans eten tussen de lokale bevolking in een informele sfeer. Ze serveren lokale gerechten zoals bigoli in salsa. Je kunt ook een heel menu nemen. Trattoria San Tomà, San Polo, 2864/A, Campo San Tomà. Venetiaanse gerechten en pizzeria. Relaxte sfeer en eventueel terras. Birraria la Corte, San Polo, 2168, Campo San Polo. Het is moeilijk om in Venetië goede pizzeria’s te vinden. Dit is een van de betere, die ook nog eens op het plein serveert. Brek, Cannaregio, 124, Lista di Spagna (bij het station). Goede gerechten, alles vers bereid en zelfbediening.

DE LEUK STE ADRESSEN

UITG AAN Het is handig om je voor je vertrek een beetje in te lezen om zo een indruk te krijgen van het culturele leven in Venetië. Het hele jaar door zijn er talrijke tentoonstellingen van wereldformaat. Door zijn vele toeristen kan Venetië het beste van het beste aantrekken. Bekijk het aanbod op turismovenezia.it en aguestinvenice.com. Na aankomst in Venetië vind je bij de toeristenbureaus de brochure Un Ospite di Venezia (‘Te gast in Venetië’, tweewekelijkse uitgave), met informatie in het Engels over onder andere evenementen, tentoonstellingen en films. Vooral klassieke concerten zijn er het hele jaar door, bijvoorbeeld concerten in de San Marcobasiliek of de kerken van Frari en Santo Stefano. De muziek van de Venetiër Antonio Vivaldi (De Vier Jaargetijden) is erg populair; bijna elke avond wordt hij wel ergens gespeeld.

CAFÉS, IJSSALONS EN WIJNBARS

De Venetiaanse bars (bacarò) zijn vaak onderdeel van een restaurant. De meeste serveren een paar hapjes (cichetti) bij de wijn. Bestel je een ombra, dan krijg je een glas frisse witte wijn. De meesten zijn enthousiast over de mousserende prosecco en misschien wel een bellini (cocktail met prosecco en perziksap). Harry’s Bar, San Marco, 1323, Calle Vallaresso, is legendarisch. Aan de tafels rond de 40

VENETIË

wat donkere bar voel je nog de geest rondwaren van Hemingway, Proust, Byron en talrijke andere beroemdheden, die hier ook zijn geweest. Beleef deze sfeer optimaal – als je tenminste een vaste hand hebt – nippend van een beroemde Bellinicocktail (hier uitgevonden) à 16 euro per glas. Veel duurder is een van Harry’s andere specialiteiten, carpaccio. Die wordt in het restaurant op de eerste verdieping geserveerd. Alle steracteurs en -regisseurs hebben hier gezeten, meestal vanwege het filmfestival. Cantina do Mori, San Polo, 429, Calle Do Mori. Stemmig oud wijnbarretje vol met rommel, flessen en snacks. Geen tafels of zitplaatsen. Enoteca Mascareta, Castello, 5183, Calle Lunga S. Maria Formosa. Wijnbar met goede cichetti. Paolin, San Marco, 2962, Campo S. Stefano. Bekend om zijn goede, huisgemaakte ijs, dat ter plaatse kan worden opgegeten. Gelateria Nico, Dorsoduro, 922, Zattere ai Gesuati. Deze ijssalon is beroemd om zijn chocoladebom gianduiotto.

KLASSIEK

Teatro la Fenice, San Marco, Campo San Fantin (150 m van San Marco), teatrolafenice.it. Legendarisch theater, afgebrand en als een feniks herrezen in 2003. Interessant aanbod van opera, ballet en concerten.

SHOPPEN 314). Muranoglas in nieuwe ontwerpen van buitenlandse designers. Ook Berengo Fine Arts slaat nieuwe wegen in (Fondamenta Vetrai, 109A), terwijl Barovier & Toso (Fondamenta Vetrai, 28) traditioneler Muranoglas heeft. Alberto Valese-Ebru, San Marco, 3471, Campo Stefano. Gemarmerde papierwaren van hoogste kwaliteit. Het speciale wolkendesign komt uit Turkije en wordt ook gebruikt op onder andere zijden handdoeken. Ook Legatoria Piazzesi (San Marco, 2511, Campiello Feltrina) is een goed adres. Libreria Acqua Alta, Castello, 5176, Calle Longa S.M. Formosa. ‘De mooiste boekhandel ter wereld’ noemt de grappige eigenaar Luigi zijn antiquariaat. Midden in de zaak staat een grote gondel, gevuld met boeken. Een iets traditioneler boekhandel met ruime keuze is Goldoni, San Marco, 4762, Calle Fabbri. Heeft ook Engelse boeken. Metropoli Scarpe, Castello, 4946, Ruga Giuffa. Hip schoenenwinkeltje voor vrouwen. Sandalen, wandelschoenen en nette schoenen voor redelijke prijzen. Trendy op het gebied van schoenen is ook Mori & Bozzi (Cannaregio, 2367, Rio Terra Maddalena).

DE LEUKSTE ADRESSEN

DE LEUK STE ADRESSEN

Venetië is een walhalla van kleine, scheve boetiekjes en ateliers met kunstenaars aan het werk. Elke keer als je in een wijk verdwaalt, ontdek je etalages met schoenen, tassen, carnavalsmaskers, glas, keramiek, juwelen, gemarmerde papierwaren enzovoort. Merkproducten vind je vooral langs Merceria ( 30) en aan de hoofdroute tussen het San Marcoplein en de Ponte dell’Accademia. Leuke boetiekjes zitten overal, maar vooral in de buurt van San Marco en ten oosten en noorden daarvan (Castello). En ten westen van de Rialtobrug (San Polo). Ca’ del Sol, Castello, 4964, Fondamenta Osmarin. Tot de nok toe gevuld met maskers met pestsnavel, Pinokkioneuzen, muzieknotenmaskers en gouden, stralende zonnen. Hier vind je alles voor een Venetiaans bal masqué. Alle bekende figuren van de commedia dell’arte zijn er. Vergelijkbaar, maar met meer nog meer keus, is Tragicomica (San Polo, 2800, Calle Nomboli). Andere goede ateliers zijn MondoNovo (Dorsoduro, 3063, Rio Terra Canal) en Laboratorio Artigiano Maschere (Castello, 6657, Barbaria Tole). Venini, Murano, Fondamenta Vetrai, 47 (ook bij de San Marcobasiliek, Piazzetta Leoncini,